‘Toen ze nog klein waren’ van Frits Abrahams

Het moment dat je dochter belt met de mededeling dat de vliezen gebroken zijn. De zenuwen of het allemaal wel goed zal gaan. De vreugde op het moment dat je eerste kleinkind geboren wordt. Een gaaf donker koppie dat je voor het eerst in de ogen kijkt. Als kersverse grootvader zijn het allemaal nieuwe ervaringen voor Frits Abrahams.   

Deukje

Zijn kleinzoon Glenn neemt gelijk een voorname plaats in zijn leven in. Frits heeft ook al een goed beeld van zichzelf als grootvader: kordaat, kundig en overweldigend nuttig. Het mooie beeld van zijn kleinzoon loopt al snel letterlijk een deukje op, Glenn heeft een voorkeurshouding bij het slapen en daardoor is er een klein deukje in zijn schedel ontstaan. Oei, dat mag en kan niet. Op Frits’ opmerking dat je daar vroeger nooit over hoorde riposteert zijn vrouw dat je daarom zoveel mensen met een raar hoofd ziet. En dat moet wat Glenn betreft natuurlijk voorkomen worden. 

Logeren

De eerste verjaardag is een overdenking waard. Zo zien Frits en zijn vrouw bij hun kleinkind dingen die ze bij hun eigen kinderen nooit zo opgemerkt hebben, (of gewoon vergeten zijn?). Omdat ze druk waren, het zo geleidelijk ging dat het niet opviel. Maar nu ze hun kleinkind soms wekenlang niet zien, lijken de momenten van de eerste keer omdraaien, kruipen, lopen reuzensprongen. De eerste keer dat Glenn komt logeren is helemaal een feest. Tenminste voor Glenn en oma. Opa moet er erg aan wennen, een klein kind in huis.   

Theater

Na Glenn komt Hidde, zoon van hun andere dochter. Daarna volgen nog Fay en Jens. Frits groeit steeds meer in zijn rol van grootvader, neemt de kleinkinderen veelvuldig mee naar Artis, naar het theater (niet zo’n succes, na 10 minuten is de aandacht al weg), naar het museum. Er is in Amsterdam veel te genieten met het kleine grut. 

Trots

Met vaardige pen neemt Abrahams ons mee in zijn grootvaderlijk leven. Grappig en met de nodige zelfspot. Herkenbaar voor grootouders van deze tijd. Die nauw betrokken zijn bij de levens van hun kleinkinderen. De verhalen verschenen eerder als columns in dagblad NRC. Voorin het boek foto’s van de vier kleinkinderen, vier vertederende koppies, de trots van hun grootvader.

‘Naar zachtheid en een warm omhelzen’ van Adriaan van Dis

Het is zelden dat ik een boek aanprijs dat in den lande al zoveel aanprijzing en belangstelling gehad heeft.  Overal besproken is. Toch doe ik deze week een poging. Want deze roman van Van Dis is zo prachtig en inlevend geschreven. Niet alleen met oog voor zijn eigen jeugd als jongetje van negen. Nee, vooral om zijn warme herinneringen aan Ommie. De dienstmeid (en zoveel meer) van zijn grootvader bij wie hij lange tijd logeert. 

Frisse lucht

Adriaan groeit op in een ontwricht gezin. Zijn moeder en drie zussen hebben een Jappenkamp overleefd. De vader van de meisjes is omgekomen. Zijn moeder leert in Indonesië zijn vader kennen, komt met nieuwe man en kinderen naar Nederland. Daar wordt Adriaan geboren. Zijn vader is mentaal geknakt door de oorlog, in het grote huis in de duinen waar ze wonen verblijft hij in een donkere kamer, is afwisselend kwaad of onbereikbaar. Deze omstandigheden missen hun uitwerking op Adriaan niet, hij is bang en ziekelijk. Een portie frisse lucht zal hem goed doen. Zo komt hij bij zijn grootvader en Ommie terecht. 

Brekebeentjes

Grootvader van Dis heeft boerderijen, woont echter in de stad en int alleen nog de opbrengst van zijn pachters. Ommie is al jaren dienstmeid bij hem. Zo lief en warm als zij is, zo hardvochtig en afstandelijk is grootvader. Adriaan raakt gefascineerd door Ommie. De manier waarop ze met mensen omgaat. Brekebeentjes in huis haalt, ze van eten voorziet, een knoop aanzet, pepers verbouwt in de moestuin voor de arme vrouw die haar kind aan de nonnen verloor. Altijd is ze met mensen in de weer. Haar geheime plakboeken uit de oorlog, Adriaan kan er niet vanaf blijven. Alles wil hij erover weten. Maar Ommie laat niets los. 

Brieven

Van Dis denkt vaak terug aan Ommie. Hoewel hij weinig over haar weet, alleen haar voornaam Jans, niet eens een achternaam. Hij gaat op zoek, reist af naar de stad van zijn grootvader, vindt verre familieleden die nog brieven van haar hebben. Hij ontdekt meer kanten van Ommie, haar prachtige taalgebruik bijvoorbeeld. Laat zich informeren over de positie van dienstmeiden in die tijd en raakt geïnspireerd door het boek van Tialda Hoogeveen daarover. Zo brengt hij Ommie weer tot leven, de warme ‘grootmoeder’ bij wie hij zich geborgen wist.

‘De roep terug’ van Ann Cleeves

Rechercheur Matthew Venn is terug op zijn geboortegrond in Branthorpe in Devon. Daar waar de rivieren de Taw en de Torridge samen de oceaan bereiken hebben hij en zijn man Jonathan een huis dat uitkijkt op het estuarium. Het is niet ver van hun huis dat het zielloze lichaam van een man aangetroffen wordt. Simon Walden is door een enkele messteek om het leven gebracht. Getekend door het leven was hij in Branthorpe aanbeland. Dronken en haveloos meldde hij zich bij de opvang in de kerk. Dominee Ed en het hoofd van de opvang Caroline lieten hem een nachtje in de kerk slapen, zorgden voor werk en een dak boven zijn hoofd. 

Vrijwilliger

Walden was ook vrijwilliger in het culturele en opvangcentrum dat door Matthews man Jonathan geleid wordt. Het centrum is recent geopend en is van aanvang aan een daverend succes. Er is plek voor mensen met leerproblemen, er zijn cursussen in onder andere schilderen, dans, archeologie en er is een restaurant waar Walden in de keuken hielp. Een raad van bestuur zorgt voor inkomsten uit sponsorgelden en subsidies. 

Religieuze sekte

En dan is er Matthews eigen verleden in een religieuze sekte, de Brethern, waar zijn ouders fanatiek lid van zijn. Op het moment dat Matthew vertelde dat hij met Jonathan ging trouwen hebben ze de deur naar hem dichtgegooid. Niets wilden ze meer met hem te maken hebben. Als zijn vader overlijdt verwijt zijn moeder Matthew dat hij daarvan de oorzaak is. Van ellende en verdriet is zijn vader aan zijn einde gekomen. Matthew weet dat het niet kan, die bewering, toch houdt het hem bezig. 

Karakters

Met al deze elementen weet Ann Cleeves een fantastische misdaadroman te schrijven. Met heel veel oog voor de lokale identiteit van Devon, voor de karakters en de omstandigheden, voor het verleden van Matthew en voor zijn team. Het is een thriller maar niet één met veel bloed en geweld. Juist de intermenselijke verhoudingen staan op de eerste plaats. Ook voor wie niet van thrillers houdt is dit een geweldig boek om te lezen. 

Ann Cleeves heeft een groot aantal misdaadromans geschreven. Won in Engeland veel prijzen daarvoor. Onder andere de Golden Dagger, de hoogste prijs voor dit genre. Ze is ook de geestelijk moeder van de televisieseries Vera en Shetland.

‘Een en ander over reuzenpijnbomen en de tijd’ van Jón Kalman Stefánson

Hij is tien jaar en reist alleen van IJsland naar Noorwegen. Zijn Oma was een Noorse die naar IJsland kwam, met zijn grootvader trouwde, en nu ze oud zijn, teruggegaan zijn naar Noorwegen. En hij mag er in de vakantie naartoe. Zijn stiefmoeder, die nooit verder dan haar dorp in IJsland kwam, heeft zijn koffer ingepakt. Dikke warme trui, warme laarzen, hij kan ertegen. 

Hemel op aarde

Het is allemaal heel anders dan in IJsland. Het is warm in Noorwegen en hij ziet voor het eerst iemand in een korte broek! Zijn oma kijkt even in zijn tas, doet die gelijk weer dicht en gaat zomerkleren voor hem kopen. De zon is er, die heerlijke warme zon, hij weet niet wat hem overkomt. Hij speelt met zijn neefjes en nichtjes, met de buurkinderen. Ze trekken erop uit. Het Noorse platteland is zijn hemel op aarde. 

Wandelende Wikipedia

Alleen treft hij hier, net als zijn vriendje Arne op IJsland, zo’n betweterig kameraadje. Helge met zijn sterke verhalen. Met zijn alomvattende wijsheid. Een wandelende Wikipedia die alles heel wijdlopig kan onderbouwen. Dan heeft zijn gehate stiefmoeder toch nog enig nut. De gruwelijke verhalen over haar, daar kan Helge niet tegenop. Als hij daarover begint valt Helge stil. Over zeehondenvinnen en kabeljauwkoppen. Over ijsschotsen zo groot als huizen. Over kou, kou en nog eens kou in het hoge noorden van IJsland. 

Tarzan en Lichtvoet

Zijn grootvader is zijn grote vriend, hij vraagt nooit waarom hij iets wil weten, nee Opa helpt, altijd. En dan zijn er natuurlijk Tarzan en Lichtvoet. Zijn imaginaire vrienden die hem in moeilijke tijden altijd te hulp schieten. Met wie hij “ontelbare speurtochten door de jungle en de bergen van Amerika gemaakt heeft. Of naar andere plekken die alleen de sterren en de zon gezien hebben”. 

Als lezer reis je mee in de belevingswereld van een tienjarige. De ‘echte’ wereld en de ‘imaginaire’ die een belangrijke plek inneemt. Het is een avontuurlijke, filosofische, surrealistische en nostalgische reis, je wordt vaak op het verkeerde been gezet. Korte, superkorte en lange hoofdstukken wisselen elkaar af.  Een heel bijzonder boek. Niet een roman om in één haal uit te lezen, zo nu en dan even wegleggen om dan toch weer naar het Noorse platteland van de jaren zestig af te reizen.

‘Vergeet je naam: verhalen van Joodse onderduikkinderen’ van Marcel Prins en Peter Henk Steenhuis

Mattie Tugendhaft uit Maastricht is vijf jaar als hij moet onderduiken. Zijn vader vertelt hem dat ze een tijdje wegmoeten “want er zijn Duitse soldaten en die willen ons vermoorden omdat we Joden zijn”. Zijn zusje wordt meegenomen door een hulp in de huishouding en komt in België in een nonnenklooster terecht. Mattie heeft het redelijk goed getroffen met zijn opvanggezinnen in Limburg maar moet door dreigend verraad wel vaak verkassen. Zo komt hij ook op een boerderij aan de Maas waar het vreselijk misgaat, hij wordt door de boer gruwelijk mishandeld. 

Kristallnacht

Usschi Littmann groeit op in Berlijn. Ze is de jongste van een middenstandsgezin. In  de Kristallnacht (8 november 1938) wordt alles in hun zaak kort en klein geslagen. Kort daarna vlucht Usschi met haar oudere zus en komt ze illegaal in Nederland aan. Amsterdam voelt aanvankelijk als een bevrijding. Na de inval in 1940 is het daar echter ook niet meer veilig. Ze leert Max kennen. Trouwt in 1943, regelt valse identiteitspapieren voor hen beiden. Zo komen ze de oorlog door. 

Snelkookpan

De verhalen zijn onderdeel van het project ‘Andere Achterhuizen’, men wilde laten zien dat niet alleen ‘Het Achterhuis’ van Anne Frank van belang was. Dat er zoveel meer ‘achterhuizen’ waren.  Er verschenen al twee eerdere boeken: ‘Andere Achterhuizen’ en ‘Ondergedoken als Anne Frank’.  In ‘Vergeet je naam’ werden de laatste tien interviews verwerkt. “De onderduik was een snelkookpan voor emoties en ervaringen, voor angst, haat, liefde, verraad, onbaatzuchtigheid”, aldus het voorwoord van Marcel Prins. Veel van die thema’s spreken ook nu nog aan.   

Nijverdal

De onderduikkinderen zaten het hele land door. Betty Metzelaar kwam in Friesland terecht, Arnold Weijel dook met het hele gezin onder bij de bovenburen in Amsterdam. Roosje Colthof kwam na veel omzwervingen in Nijverdal terecht waar ze brood en levensmiddelen kregen van Herman Flim die in de oorlog meer dan zeventig Joodse kinderen heeft verzorgd. En hoe zij haar familie terugvond is wel een heel bijzonder verhaal. 

De verhalen maken indruk, ze worden bijna zakelijk en zonder opsmuk verteld. Juist daardoor komen ze extra hard binnen. Wat hebben de kinderen vaak geleden. Gelukkig waren er ook onbaatzuchtige mensen die de kinderen een veilige plek boden, vaak met gevaar voor eigen leven.